به گزارش مشرق، مهم‌ترین پیامد جنگ روسیه و اوکراین که از پی توسعه‌طلبی‌های ناتو در کنار مرزهای روسیه حادث شد، بحران جهانی انرژی بود که بیشترین تاثیر را بر وضعیت اتحادیه اروپا گذاشت. اتحادیه اروپا که بخش اعظم انرژی خود را از منابع روسیه تامین می‌کند، در آستانه زمستانی سخت و سرد گیر افتاده است؛ وضعیتی که گویی هیچ کشوری توان کمک به گذر اروپا از آن را ندارد. کشورهایی هم که می‌توانند آثار این بحران را تقلیل دهند و کمکی داشته باشند، اراده و تمایلی به ایفای نقش ندارند. بیش از تمام کشورهایی که می‌توانند جایگزین مناسبی برای گاز روسیه در اروپا باشند، باید به موضع و سیاست کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس اشاره کنیم. کشورهای عربی با راهبرد عدم‌مداخله در این بحران، تاکنون به درخواست‌های غربی پاسخ مناسب نداده و اتحادیه اروپا را در میانه بحرانی بزرگ تنها گذاشته‌اند.

نگاه اجمالی

    روسیه بعد از آغاز عملیات نظامی در اوکراین، به صورت تدریجی حجم گاز صادراتی خود به اتحادیه اروپا را کاهش داد؛ امری که نشان داد هشدارهای مسکو، تنها تهدیداتی کلامی نیستند.
    حالا که صادرات گاز روسیه به اروپا کاملاً قطع شده، ترس‌ها و نگرانی‌های غربی‌ها از زمستانی سرد به واقعیت تبدیل شده است.
    کشورهای عربی، اولین و مهم‌ترین مقصد اتحادیه اروپا برای تامین کمبود انرژی خود بودند که همگی موضع مخالفت و عدم توانایی خود در جایگزینی انرژی روسیه را اعلام کردند.
    تولیدکنندگان گاز در منطقه غرب‌آسیا و قاره آفریقا، به درخواست‌های اتحادیه اروپا در افزایش تولید انرژی «نه» گفتند تا کشورهای غربی منتظر زمستانی سرد و سخت باشند.

ارزیابی وضعیت

بعد از گذشت شش ماه از آغاز درگیری بین روسیه و اوکراین، مسکو در یک روند مرحله‌ای صادرات گاز خود به اتحادیه اروپا را کاهش داده است. این روند کاهشی تا جایی پیش رفت که شرکت «گازپروم» روسیه شب گذشته (جمعه) اعلام کرد صادرات گاز به اروپا از طریق خط لوله نورد استریم ۱ را به طور کامل متوقف کرده است. مسکو ظرفیت صدور گاز نورد استریم ۱ را در ماه ژوئن را به ۴۰ درصد کاهش داده بود و در ماه جولای این رقم را به ۲۰ درصد رسانده بود. گرچه مقامات روسیه علت توقف صدور گاز از نورد استریم ۱ را مسائل مرتبط با تعمیر و نگهداری عنوان کرده‌اند اما به‌نظر می‌رسد که این اقدامات دلایل سیاسی-اقتصادی خود را دارد و مسکو گام‌به‌گام به پیش می‌رود.

در حالی که کشورهای غربی سخت در تلاشند تا جایگزین مناسبی برای گاز روسیه پیدا کنند، مسکو شرایط اقتصادی نسبتا خوبی را می‌گذراند. روزنامه «وال استریت ژورنال» در گزارشی نوشت که به لطف افزایش شدید تقاضای نفت از سوی برخی اقتصادهای بزرگ جهان، روسیه توانسته حجم صادرات نفت خود را تقریباً به میزان پیش از تحریم‌های غرب و درگیری نظامی با اوکراین برساند. از سوی دیگر افزایش قیمت نفت در بازار جهانی که به حدود ۱۰۰ دلار در هر بشکه رسیده، باعث شده تا درآمدهای نفتی روسیه سر به فلک بکشد.

«سرگی اکولنکو» کارشناس و مدیر سابق نفتی روسیه، معتقد است نیاز جهان به نفت یک واقعیت است و هیچکس جرات کافی برای تحریم روزانه ۷.۵ میلیون بشکه نفت و فرآورده‌های نفتی روسیه را ندارد.  تحلیل‌ها درباره وضعیت اتحادیه اروپا اما حول این محور می‌چرخد که غرب چگونه زمستان را سپری خواهد کرد؟

به‌نظر می‌رسد اتحادیه اروپا بیش از آن‌که نسبت به وضعیت کی‌یف به عنوان متحدش فکر کند، نگران مردم خود است. در راستای همین نگرانی، پایگاه خبری «راشاتودی» اخیراً گزارش داد که  «تین ون در استراتن» وزیر انرژی بلژیک اظهار کرده اگر رهبران اتحادیه اروپا گام‌های فوری به منظور اعمال سقف قیمتی برای قیمت‌های کنترل‌نشده گاز برندارند، این اتحادیه احتمالا در سال‌های آینده، زمستان‌های «وحشتناکی» را تحمل خواهد کرد.

بدین ترتیب، نگرانی مقامات اروپایی از یک فصل زمستان فراتر رفته و گویی اروپا دلهره‌ یک دهه سرد را دارد.  نگرانی‌های بروکسل به قدری افزایش یافته که تلاش‌های جداگانه کشورهای غربی و ایالات متحده آمریکا برای گذر از این بحران رها شده، و حالا وزرای انرژی کشورهای عضو اتحادیه خواهان برگزاری نشستی اضطراری شده‌اند. «جوزف سیکلا»، وزیر صنعت و تجارت جمهوری چک هدف از این نشست را ترمیم بازار انرژی و رسیدن به راه‌حلی در سطح اتحادیه اروپا برای این بحران اعلام کرد. تلاش‌ها برای یافتن راه‌حل به داخل اتحادیه اروپا محدود شد چون تا پیش از آن، تلاش‌ها در محیط خارجی جواب نداد.

اولین و مهم‌ترین جایی که غرب به انرژی‌اش امیدوار بود، غرب‌آسیا و به ویژه کشورهای عربی منطقه بودند. تلاش‌های غربی برای جلب کمک‌ کشورهای عربی از قطر آغاز شد. شش ماه گذشته و در اوایل آغاز درگیری‌ها بین مسکو-کی‌یف بود که دوحه، میزبانی ششمین نشست مجمع کشورهای صادرکننده گاز با شعار «گاز طبیعی؛ ترسیم آینده انرژی» را عهده‌دار شد. آن زمان که هنوز ترس و نگرانی‌های غربی از این جنگ تعمیق نشده بود، قطر به تولید گاز بیشتر تشویق شد.

هدف از درخواست‌ها مصون شدن غرب در برابر تصمیم مسکو مبنی بر توقف یا قطع کامل صادرات گاز به اتحادیه اروپا بود. پاسخ قطر به این درخواست افزایش تولید گاز، نه بود؛ «سعد الکعبی» وزیر انرژی دولت قطر در نشست خبری بعد از اجلاس کشورهای صادرکننده گاز با اذغان به این نکته که هیچ کشوری در زمان فعلی نمی‌تواند حجم گاز صادراتی روسیه به اروپا را تامین کند، تصریح کرد: «متاسفانه ما قطری‌ها نیز هم‌اکنون این میزان از گاز طبیعی مایع را در اختیار نداریم، چرا که این حجم بالا در بلند به دست می‌آید؛ بنابراین یافتن جایگزینی برای گاز صادراتی روسیه به اروپا [فعلاً] امکان‌پذیر نیست».

دومین نهِ قاطع عربی را «جو بایدن» رئیس‌جمهور آمریکا طی شرکتش در نشست «توسعه و امنیت جده» که در عربستان و با حضور سران کشورهای عربی برگزار شد، دریافت کرد. خبرگزاری آمریکایی «رویترز» پس از اتمام سفر سه روزه بایدن به منطقه غرب آسیا و حضور در نشست جده، نوشت که رئیس‌جمهور آمریکا در حالی عربستان سعودی را ترک کرد که هیچ دستاوردی در خصوص تأمین سوخت مورد نیاز غرب نداشت. «محمد بن سلمان» صراحتاً در سخنرانی خود طی نشست جده گفت که دولت سعودی پیش از این تولید خود را به ۱۳ میلیون بشکه در روز رسانده و بیش از این ظرفیت تولید ندارد. ولی‌عهد سعودی در آغاز نشست جده، تاکید کرد که نباید انتظار داشت تا ریاض کمبود نفت در بازار جهانی را جبران کند، چرا که «عربستان قادر به افزایش تولید بیشتر برای پاسخگویی به تقاضا برای نفت در شرایط بحران جهانی انرژی نیست». «فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان سعودی نیز در نشست مطبوعاتی پایانی این نشست، تصریح کرد که ۱۳ میلیون بشکه در روز نهایت تولیدی است که ریاض می‌تواند انجام دهد.

تلاش‌های واشنگتن و بروکسل برای یافتن جایگزین‌های دیگر، از نیجریه تا آذربایجان شکست خورد و در آخر به ایستگاه الجزائر رسید. هفته گذشته «امانوئل ماکرون» رئیس‌جمهور فرانسه برای دومین بار راهی الجزائر شد تا شانس خود را در جلب کمک‌های عربی در حوزه انرژی امتحان کند. ماکرون طی حضورش در الجزائر و در جمع خبرنگاران، ضمن اذعان به نیاز کشورهای اروپایی به جایگزینی گاز روسیه مدعی شد که «موضوع گاز، ماهیت سفر من به الجزائر را شکل نمی‌دهد. ما در موقعیت برخی کشورها نیستیم؛ زیرا گاز الجزایر چیزی است که می‌تواند معادله را بر هم بزند». با این وجود و قبل از فرانسه، سایر برخی دیگر از کشورهای اروپایی از جمله ایتالیا و آلمان چرخش بی‌سابقه‌ای نسبت به الجزائر داشتند؛ تا جایی که رسانه‌ها گزارش دادند این تلاش اروپا برای نزدیک شدن به الجزائر، به معنای خالی کردن پشت اسپانیا در برابر مغرب است. سفر ماکرون و چرخش اروپا به سوی الجزائر هم بی‌فایده بود و حافظه تاریخی الجزائری‌ها از غرب، امکان هر گونه کمک را از بین برد.

دورنما

اکنون و با شکست تمام تلاش‌های غربی‌ها برای جلب کمک‌های عربی در حوزه انرژی، به نظر می‌رسد که خود سران اتحادیه اروپا نیز از بهبود وضعیت ناامید شده و دیگر انتظار کمک کشورهای عربی را نمی‌کِشند.

تلاش اخیر کشورهای عضو اتحادیه اروپا در برگزاری‌ نشست‌های درون‌منطقه‌ای، اولین نشانه از تغییر رویکرد غرب و نگاه به ظرفیت‌های داخلی است. اما حالا که کشورهای عربی به درخواست‌های اروپایی برای افزایش تولید گاز روی خوش نشان نداده‌اند، به نظر می‌رسد که بازگشت این کشورها به وضعیت عادی ممکن نباشد و پایتخت‌های اروپایی باید به تنهایی این زمستان سخت و سرد را پشت سر بگذارند.